Đề bài: Phân tích bài thơ Lai Tân của Hồ Chí Minh
Nhật ký trong tù (1942 – 1943) là một tập thơ xuất sắc, giàu tính chiến đấu, chất trí tuệ và chất trữ tình của nhà thơ vĩ đại Hồ Chí Minh. Tập thơ có dạng nhật ký, đa dạng về thể loại và giọng điệu, trong đó chủ yếu sử dụng lối viết tự truyện và trào phúng để chế giễu, châm biếm, lên án nhà tù và chế độ xã hội của Trung Hoa Dân Quốc. Thơ Lai Tân sử dụng lối văn tự sự trào phúng giàu chất trí tuệ.
Ba câu thơ đầu là lời kể của các nhân vật.
Trưởng trại cờ bạc
Giải quyết mọi người, trưởng kiếm ăn xung quanh
Trưởng huyện làm việc
Tác giả không nêu tên mà chỉ liệt kê từng người, chức vụ của họ gắn liền với trách nhiệm xã hội trong bộ máy công quyền, họ phải làm gương cho nhân dân trong việc thực thi pháp luật.
Cách điểm danh, kể chuyện rõ ràng tưởng như ai cũng đang lo cho số phận của mình, miệt mài theo đuổi. Nhưng họ đã làm gì?
Trưởng trại giam chuyên đánh bạc. Đánh bạc là phạm pháp, đánh bạc bị bắt ở ngoài quan, nhưng trong tù đánh bạc là công khai, cho nên chủ ngục đánh bạc hơn ai hết. Quản giáo coi thường pháp luật.
Cảnh sát trưởng bắt người dân vô tội để họ chạy vạy ăn xin. Tên này rất xảo quyệt, dùng câu chuyện để nhận hối lộ. Và khi chuyển trại giam, hãy tìm cách đánh chặn tên tù nhân. Hành vi của anh ta thật bẩn thỉu và đê hèn.
Huyện trưởng làm việc suốt đêm chong đèn, làm gì không ai biết. Hút thuốc phiện? Thật đồi trụy! Soạn một bức thư? Làm càn mà không biết cấp dưới thao túng, lũng đoạn, sách nhiễu nhân dân. Anh chỉ là một viên chức làm quan, học dốt nên dễ bị cấp dưới qua mặt. Bất tài, vô trách nhiệm như thế. Hoặc biết mà làm ngơ, có mắt mà mù. Rồi một lứa cá trê, một lũ quan chức tham nhũng thối nát. Ý thơ mơ hồ gợi nội dung đa chiều.
Danh sách quan chức từ nhỏ đến lớn và phương thức cấp tiến cho thấy phạm vi thực tế được mở rộng dần theo từng cấp bậc, chức vụ càng cao thì tham nhũng càng nhiều. Phép thuật cú cho thấy tác phẩm của họ khá nhịp nhàng, rõ ràng và bức tranh hiện lên sống động như một vở kịch câm. Công việc của họ bị lãng quên đến mức gần như vô thức. Bộ máy quản lý vẫn vận hành nhịp nhàng, nhịp sống vẫn diễn ra như thường. Theo quy luật sinh học, đột biến phổ biến trở thành thường xuyên. Sinh học chỉ ghi lại hằng số để nhận thức bản chất của đối tượng. Cái bất thường lặp đi lặp lại hóa ra bình thường, ở Lai Tân cái thối nát đến cùng cực đã thành chuyện thường, thành nề nếp, họ rất khéo che đậy nên cuộc sống vẫn bình yên. Đó là điều đáng sợ nhất. Tiếng cười phê phán châm biếm mà có chiều sâu trí tuệ là ở đó.
Hai câu thơ đầu tác giả đã thể hiện rõ sự thối nát của tên lí trưởng, tên cảnh sát trưởng. Câu thứ ba bị bỏ đi, làm tăng thêm cảm giác trớ trêu.
Đoạn thơ kết bài nhận xét, đánh giá sự việc đã kể. Theo mạch trần thuật, câu thơ cuối có nội dung phê phán nhưng tác giả lại kết luận ngược lại.
Đất trời Lai Tân vẫn là Thái Bình
(Lai tân y cựu thái bình)
Thối quá thì làm sao mà “bình yên” được. Thật hỗn loạn. “Y cựu” so với “Lai Tân”. Ở Lai Tân, văn chương vẫn như xưa. Đó là, thối vào nề nên không thay đổi. Tiếng cười châm biếm toát lên sự đâm sau lưng và nghệ thuật chơi chữ.
Hay đây là cái cớ của họ. Có những tiêu cực, nhưng cuộc sống vẫn bình yên, đất nước “vẫn thái bình thịnh trị”. Cái cớ mị dân đó là một tội lỗi quá lớn. Vỏ bên ngoài thì bình yên, nhưng bên trong thì rỗng tuếch. Trời đất Lai Tân này sắp sụp đổ.
Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh thế giới đang rung chuyển vì chiến tranh. Trung Quốc cũng tăng tốc vì bọn phát xít.1 Trong khi:
Những người lính chạy đua ra mặt trận
Toàn cầu là bầu trời xanh rực lửa.
Thì chúng nó ở góc huyện này vẫn rung đùi hưởng thụ, đục khoét nhân dân, đánh giặc ở đâu chúng nó vẫn đánh, chúng nó vẫn hưởng “hòa bình”. Họ là những kẻ xâm lược. Lai đu đang hỗn loạn.
Một chữ hòa bình đã xé toạc bức màn dối trá, vạch trần những vết nhơ của xã hội Tưởng. Thực tại này mang ý nghĩa tự tố cáo.
Đoạn thơ thể hiện nội dung chiến đấu sắc sảo, trí tuệ. Lời bài hát giản dị nhưng thể hiện một phong cách trào phúng bậc thầy. Nghệ thuật trào phúng nhẹ nhàng mà sâu sắc.
Xem thêm các bài văn mẫu về phân tích và lập dàn ý tác phẩm lớp 11:
lai-tan.jsp
Các bộ đề lớp 11 khác