Đề bài: Cảm nhận “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” (Sa Hanh Đoạn Ca – Cao Bá Quát).
Bài giảng: Khúc ca ngắn trên cát – Cô Thúy Nhàn (giáo viên )
ĐỀ CƯƠNG
CUỘC ĐỜI – SỰ NGHIỆP VƯƠN CAO
Cao Bạt Quát là nhà thơ, nhân vật lịch sử của thế kỷ 19. Tuy cũng đi thi và đỗ cử nhân nhưng ông rất ghét lối học khoa cử.
Sinh thời, Cao Bá Quát có hai câu thơ thể hiện chí khí, được coi là đầy khí phách, bày tỏ sự chán ghét xã hội đương thời:
“Mười gánh kiếm cổ cầu
Nhất thủ bái mai hoa”
Phải, cả đời tôi chỉ cúi đầu trước hoa mai, trước sắc đẹp, không trước quyền lực. Nó là cần thiết để dẫn đến cuộc nổi dậy của ông vào năm 1854.
Bài thơ “Sa Hành Đoạn Ca” (Đoản ca đi trên cát) thể hiện tinh thần phê phán triều đình nhà Nguyễn và sự chán ghét “tranh danh đoạt lợi” của ông.
Bài thơ được viết theo thể cổ thể bằng chữ Hán (còn gọi là “ca”, “ôn”, “từ”). (Học sinh xem phần KIẾN THỨC ĐỌC – HIỂU trong SGK)
GỢI Ý TRUY CẬP
Hoàn cảnh ra đời của bài thơ
Cao Bạt Quát nhiều lần vào Huế dự thi nhưng không đậu tiến sĩ. Trên hành trình từ Hà Nội vào Huế, anh đi qua nhiều tỉnh miền Trung với những bãi biển cát trắng mênh mông. Từ hình ảnh thực của những bãi cát trắng ấy đã trở thành nguồn cảm hứng để Cao Bá Quát viết nên bài thơ này. Đây là bài thơ viết bằng chữ Hán, được xếp vào loại “làm trong thi tập” (Nam Hành Tập).
Hình ảnh nghệ thuật:
“bãi cát” mang ý nghĩa tượng trưng cho sự “thân quen và lợi hại” Tôi nóng như cát bỏng người. Cao Bá Quát tỏ ra chán ghét danh lợi và mượn hình ảnh này để nói lên nỗi niềm của mình.
PHÂN TÍCH
Sáu dòng thơ đầu: Bãi cát và lữ khách
Hai hình ảnh nổi bật trong sáu dòng thơ này là “bãi cát” và “người lữ khách”.
Bãi cát mang ý nghĩa hiện thực: đi trên cát rất khó. “Lùi một bước, lùi một bước”.
Bãi cát mang ý nghĩa tượng trưng: con đường “danh lợi” như miếng mồi nhử níu bước chân người ta, muốn đi tiếp cũng khó, muốn quay lại cũng không được.
Hình ảnh du khách:
Không gian bao la (đường xa), thời gian đã “mặt trời lặn” nhưng lữ khách (đi tìm danh lợi) vẫn mải mê lên đường.
Cao Bạt Quát thấy con đường ấy thê lương, thê lương và đầy chông gai, đau khổ. Bản thân anh dù chưa tìm được con đường sáng sủa hơn cũng không thể bước tiếp trên “bãi cát” danh lợi đó. Chính vì vậy mới có cảnh “nước mắt rơi”, bộc lộ sự bế tắc của cuộc đời và nỗi lòng đầy u uất, không học được sự thanh thản của ông tiên “giấc ngủ” để lánh xa cát bụi. Tại sao phải “trèo non lội suối” như vậy thì có ích gì, nên tự giận mình, lòng đầy sân hận với tâm “giận bất khả tư nghị”.
Bốn dòng thơ tiếp theo: Cảm nhận của tác giả
Nói về sự cám dỗ của “bảng tên” đối với mọi người. Đây là câu nói chung về những kẻ tham danh lợi mà phải “trốn chạy” suốt chặng đường thăng trầm, vất vả trên đường đời. Tác giả ví một người đi tìm danh vọng như một kẻ “nghiện” thấy quán nhậu ngon là lao vào và mấy ai tỉnh táo để thoát khỏi cơn cám dỗ mà quay về?
Bảy dòng thơ cuối
Bảy dòng cuối của bài thơ là đỉnh cao tư tưởng của bài thơ: tác giả nhìn thấy sự phi lý trong phương pháp khoa học lạc hậu. Đồng thời, mối quan hệ giữa danh và lợi có liên quan đến công việc chính thức.
Câu hồn bộc lộ tư tưởng, đó là: Hãy nghe tôi đi, nhặt cuối con đường” như một lời cảnh báo đáng thương cho thực trạng xã hội thời Nguyễn và thân phận của tầng lớp nho sĩ cuối mùa. Một con đường tươi sáng cho mình và cho nước, có lẽ chính điều đó đã trở thành nguyên nhân dẫn đến cuộc khởi nghĩa của Cao Bá Quát năm 1854.
BẢN TÓM TẮT
Hình ảnh bãi cát mang một ý nghĩa nghệ thuật độc đáo, sáng tạo (không vay mượn thơ chữ Hán), nó bắt nguồn từ chính hiện thực. Ai đã từng đi trên cát sẽ hiểu phần nào giá trị tư tưởng của bài thơ.
Hình ảnh lữ khách còn là những tầng lớp nho sĩ cuối mùa còn chịu lỗ trong “ngân danh” – con đường khoa bảng lạc hậu của triều Nguyễn.
Qua hai hình ảnh này, nhà thơ bày tỏ sự xót xa sâu sắc trước sự suy tàn của chế độ phong kiến nhà Nguyễn.
Tác giả sử dụng nhiều câu cảm thán, thể hiện sự xót xa. Hình ảnh “bãi cát” được lặp lại theo bút pháp “tương ứng đăng đối” nhằm làm nổi bật tính nhất quán trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ trước một hiện tượng xã hội.
Xem thêm các bài văn mẫu về phân tích và lập dàn ý tác phẩm lớp 11:
bai-ca-ngan-di-tren-bai-cat.jsp
Các bộ đề lớp 11 khác